แอบส่อง MOOCs ของ Stanford และ MIT

สัปดาห์นี้ผมได้มีโอกาสทดลองเรียนรู้เรื่องราวบางอย่างจาก MOOCs (Massive Open Online Courses) ของ Stanford และ MIT จึงอยากเล่าแง่มุมที่น่าสนใจของประสบการณ์นี้ให้ฟัง

ในเบื้องต้นนี้ขอเล่าแบบคร่าวๆ โดยมีภาพประกอบไว้ก่อน หากมีผู้สนใจอยากรู้เพิ่มเติมผมจะมาเขียนอธิบายเพิ่มเติมในภายหลัง หรือจะพูดคุยกับผมเป็นการส่วนตัวก็ได้ ผมยินดีแลกเปลี่ยนประสบการณ์เป็นอย่างยิ่งครับ

🙂

รูปแบบการมีส่วนร่วม

1. สิ่งที่ผมทำ เรียกว่า lurking หรือ sampling เพราะผมไม่ได้เรียนเนื้อหาตั้งแต่ต้นจนจบ ผมไม่ได้ทำแบบฝึกหัด ไม่ได้ร่วมถามตอบใน forum แต่ผมเลือกอ่านและฟังในเรื่องราวที่ผมสนใจจะรู้เท่านั้น
2. การประเมินความสำเร็จของหลักสูตร แบบเดิมๆ นั้น จะนับจำนวนผู้ที่จบการศึกษา หารด้วยจำนวนผู้เรียนทั้งหมด ทำให้ lurkers และ samplers อย่างที่ผมเพิ่งทำไป ส่งผลในทางลบต่อ “คะแนนประเมิน” ของหลักสูตรที่ผูกติดกับ “อัตราการสำเร็จการศึกษา”
3. อย่างไรก็ดี ผมกลับได้ประโยชน์จากการเรียนรู้ครั้งนี้จริงๆ อย่างเป็นรูปธรรม นั่นคือ ผมได้รื้อฟื้นความรู้ ผมได้ศึกษาเทคนิคการสอน ผมได้เห็นตัวอย่างที่เป็นรูปธรรม และได้ฟังตัวอย่างคำถามที่ผู้เรียนมักสงสัย ในหัวข้อที่ผมสนใจ ทำให้ผมสามารถนำความรู้นี้ไปถ่ายทอดต่อให้ลูกศิษย์ได้
4. ในปัจจุบัน เป็นที่ยอมรับในวงการวิชาการและวงการผู้ปฏิบัติจริงมากขึ้นแล้วว่าการประเมินผลสัมฤทธิ์ของ MOOCs จะใช้เกณฑ์คุณภาพแบบเดิมไม่ได้ (เช่น อัตราการสำเร็จการศึกษา หรือ สัดส่วนครูต่อนักเรียน) การมี lurkers และ samplers ในระบบจำนวนมาก ควรนับว่าเป็นเรื่องที่ดีที่หลักสูตรออนไลน์ดังกล่าว ส่งผลประโยชน์ต่อผู้คนในวงกว้าง

การสอนแบบ Lecture

MOOCs หลายแห่งยังคงมีการสอนแบบ lecture เฉกเช่นกับการสอนในห้องเรียนตามปกติ ซึ่งการสอนแบบนี้กำลังถูกโจมตีอย่างหนักว่าเป็นรูปแบบที่โบราณคร่ำครึ อย่างไรก็ดี ผมกลับคิดว่ารูปแบบ lecture ยังคงมีบทบาทที่สำคัญสำหรับวิชาบางประเภท อย่างเช่นวิชา algorihtms

บางที สาเหตุที่เราคิดว่า lecture นั้นเป็นสิ่งไม่ดี อาจเป็นเพราะ

1. เราอาจจะยังไม่พบคนที่สอน lecture ได้ดี อย่างเช่นอาจารย์ที่สอนใน Stanford หรือ MIT
2. เรายังไม่ได้เตรียมผู้เรียนให้พร้อมกับการเรียนแบบ lecture ได้ดี กล่าวคือ ยังไม่ได้สร้างความกล้าในการถามคำถาม คัดค้าน และแสดงความคิดเห็น อย่างสร้างสรรค์ การสอน lecture ที่พบเห็นส่วนใหญ่จึงเป็นการถ่ายทอดข้อมูลแบบทางเดียว
3. เราพบเห็นการใช้ lecture มากเกินไป โดยไม่ใช้ผสมผสานกับรูปแบบอื่นเลย จึงเผลอคิดแบบเหมารวมไปว่า lecture นั้นเป็นสิ่งเลวร้าย และหลงคิดแบบสุดโต่งไปในอีกทิศทางหนึ่งว่าจะต้อง ban การใช้ lecture จนหมดสิ้น

ทางออกที่ถูกต้อง คงจะอยู่บนทางสายกลาง

การใช้กระดานดำ

ผมได้เห็นการใช้กระดานดำขั้นเทพของอาจารย์สองท่าน เท่าที่สังเกตดู ทั้งจากการเรียนครั้งนี้และประสบการณ์การเรียน (ในห้องเรียนจริง) ที่ Carnegie Mellon และ UC Santa Barbara ในอดีต การใช้กระดานดำมีข้อได้เปรียบเทียบกับการใช้ slide (PowerPoint) ดังนี้

1. ผู้เรียนได้เห็นการเขียนทีละขั้นตอนไปพร้อมกับอาจารย์ ทำให้ผู้เรียนรู้ว่าจะใช้สมาธิ มุ่งสนใจ (pay attention) กับข้อความส่วนใด
   • slide ที่ออกแบบมาดีๆ อาจจะบรรเทาปัญหานี้ได้ แต่การออกแบบ slide ให้มีคุณลักษณะเช่นนี้ ทำได้ยากมาก
2. ผู้เรียนมั่นใจได้ว่าอาจารย์จะไม่ขี้โกง เร่งสอนจนเร็วเกินไป เพราะความเร็วในการสอนจะถูกจำกัดอยู่ที่ความเร็วในการเขียนกระดาน ระหว่างที่อาจารย์เขียน ผู้เรียนสามารถใช้เวลาคิดตามเพื่อทบทวนจุดที่เข้าใจยากได้
   • อาจารย์ที่ใช้ slide ได้เก่งๆ ย่อมสามารถป้องกันปัญหานี้ได้เช่นกัน
3. ผู้เรียนมองเห็นความเชื่อมโยงของสิ่งต่างๆ บนกระดานได้ง่าย ผ่านการขีดเส้นด้วยชอล์ค หรือด้วยกิริยาท่าทางของอาจารย์ (การชี้ การโบกไม้โบกมือ การแสดงท่าทางต่างๆ หน้ากระดาน)
   • slide ที่ดี ย่อมป้องกันและบรรเทาปัญหานี้ได้เช่นกัน โดยการวาดเส้นเชื่อมโยงไว้ล่วงหน้า การวาดสดระหว่างบรรยาย หรือการชี้ด้วย cursor หรือ laser pointer
4. ผมมีสมมติฐานว่าการเขียนด้วยลายมือ อาจมีผลทางจิตวิทยาต่อผู้เรียน ทำให้รู้สึกว่าเป็นกันเองมากขึ้น สิ่งที่เขียนมี “บุคลิกภาพ” และ “ความเป็นตัวตน” ของอาจารย์แฝงอยู่ในนั้นมากกว่าสิ่งที่พิมพ์บน slide นอกจากนี้ยังอาจแสดงให้เห็นถึงความตั้งใจ และความลงทุนลงแรงของอาจารย์ที่เขียนให้ผู้เรียนได้ดูแบบสดๆ แทนที่จะเป็นเพียงการจัดแสดง slide ที่เตรียมไว้ล่วงหน้า (เตรียมไว้ตั้งแต่ปีไหนก็ไม่รู้ ใช้ซ้ำกี่รอบแล้วก็ไม่รู้)
   • การสร้างตัวตนใน slide สามารถทำได้เช่นกัน ผ่านทางการใช้ภาพ การใช้ animation การใช้โทนสี ฯลฯ แต่คนที่จะทำได้ดีจริงๆ คงจะต้องมี background ทาง graphic design และ digital storytelling ซึ่งทักษะเหล่านี้ไม่ใช่ทักษะที่ฝึกฝนได้ง่าย และถึงแม้อาจารย์จะมีทักษะด้านนี้จริงๆ การเตรียม slide ให้มีคุณลักษณะเช่นนี้ย่อมใช้เวลานานมาก
5. ห้องเรียนที่ดีจะมีหลายกระดาน สามารถดึงขึ้นดึงลงได้ จากวีดิโอที่ผมได้ดู ห้องเรียนที่ MIT มี 9 กระดาน เรียงกันได้มองเห็นพร้อมกัน 6 กระดาน (2 แถว, 3 คอลัมน์, และมีกระดานซ่อนอยู่คอลัมน์ละหนึ่งกระดาน) ส่วนห้องเรียนที่ Stanford เป็นห้องเล็ก มีแค่ 3 กระดาน โดยมองเห็นพร้อมกันได้ 2 กระดาน นอกจากนั้น ยังมีชอล์คหลากสีไร้ฝุ่น (ชอล์คดีกว่าปากกา whiteboard ตรงที่หมึกไม่จางลง) และแปรงลบกระดานใหญ่ยักษ์ที่สามารถลบได้อย่างรวดเร็ว
   • ห้องเรียนที่มีหลายกระดาน มีข้อดีคือ ทำให้อาจารย์ไม่ต้องเขียนตัวเล็กมาก และสามารถแสดงข้อมูลหลายหน้าได้พร้อมกัน เช่น อาจารย์สามารถวาดภาพตัวอย่างไว้บนกระดานหนึ่ง, เขียนอธิบาย algorithm บนอีกกระดานหนึ่ง, และเขียนบทพิสูจน์บนอีกกระดานหนึ่ง ผู้เรียนสามารถมองเห็นข้อมูลสำคัญทั้งสามส่วนได้พร้อมกัน
   • การจะออกแบบ slide ให้มีคุณลักษณะเช่นนี้ ทำได้ยากมาก หรืออาจกล่าวได้ว่า ทำไม่มีทางได้เลย! เพราะพื้นที่บนจอภาพใน lecture hall แบบมาตรฐานนั้น มีน้อยกว่าพื้นที่บนกระดานดำมาก ทางเดียวที่จะแก้ปัญหานี้ได้คือจะต้องจัดการสอนแบบที่มีหลายจอภาพ, หลาย projector, แต่ละจอแสดงภาพจาก slide คนละแผ่น ซึ่งปัจจุบันยังเป็นความยุ่งยากทางเทคนิคเกินกว่าที่อาจารย์และสถานศึกษาทั่วไปจะรับมือได้