การผสมผสานหลักการ Design Thinking ในการออกแบบการเรียนการสอน Hybrid

สาระจากกิจกรรม Design Thinking for Hybrid Teaching Methodologies
โดย อ.วรงค์ ถาวระ อาจารย์ผู้เชี่ยวชาญและนักวิชาการอิสระ
เรียบเรียงโดย ทีม CELT

ปัจจุบันกระบวนการที่นิยมนำมาใช้ในการพัฒนาองค์กร ปรับปรุงกระบวนการ หรือคิดค้นผลิตภัณฑ์ใหม่ ก็คือ Design Thinking หรือ “กระบวนการคิดเชิงออกแบบ” โดย Design Thinking คือ กระบวนการคิดค้นพัฒนาสิ่งใหม่ แก้ไขปัญหาให้ตรงกับความต้องการของผู้ใช้งานเป็นหลัก การนำกระบวนการนี้มาใช้ออกแบบจะทำให้ทราบถึงปัญหา ความต้องการ หรือ Pain point สำคัญ ทำให้วิธีการแก้ไขปัญหา หรือผลิตภัณฑ์ที่คิดค้นขึ้นถูกนำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างแท้จริง

ในบริบทของมหาวิทยาลัยนั้นถึงแม้ว่าจะไม่ได้เป็นองค์กรที่แสวงหาผลประโยชน์ แต่ก็สามารถนำกระบวนการ Design Thinking นี้มาใช้ได้ทั้งกับการพัฒนาศักยภาพของบุคลากร การแก้ไขปัญหาการทำงานเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ตลอดจนการปรับปรุงหลักสูตร วิธีการสอนเพื่อให้ตอบความต้องการของนักศึกษา และการพัฒนานักศึกษาให้มีสมรรถนะที่สูงขึ้นได้อีกด้วย ส่วนแนวคิด วิธีการประยุกต์ใช้ Design Thinking มาปรับปรุงวิธีการจัดการเรียนการสอนของอาจารย์จะทำอย่างไรได้บ้าง สามารถติดตามได้ที่บทความนี้

Design Thinking Process

Design Thinking นั้นมีขั้นตอนออกแบบ 5 ขั้นตอน ดังต่อไปนี้

Empathize [ทำความเข้าใจ] คือ การทำความเข้าใจปัญหาที่แท้จริงของกลุ่มเป้าหมาย โดยการสังเกต พูดคุย หรือทดสอบ
Define [กำหนดปัญหาให้ชัดเจน] คือ นำเอาข้อมูลปัญหาที่ได้มาวิเคราะห์อย่างรอบด้าน ก่อนกำหนดประเด็นในการแก้ไข
Ideate [ระดมความคิด] คือ แสวงหาความคิดในการแก้ไขปัญหาอย่างไม่มีกรอบจำกัด
Prototype [การพัฒนาต้นแบบ] คือ การนำแนวคิดหรือไอเดียที่ได้ไปสร้างแบบจำลองเพื่อทดสอบจริง
Test [ทดสอบ] คือ นำต้นแบบหรือข้อสรุปที่ได้ไปใช้งานในสถานการณ์จำลอง เก็บข้อมูลปรับปรุงแก้ไข ก่อนนำไปใช้จริง

Empathize [ทำความเข้าใจ]

เดิมชั้นเรียนส่วนใหญ่มักจะไม่ได้ใช้หลักการ Design Thinking เนื่องจากขาดการทำขั้นตอนนี้ โดยมากจะเป็นการออกแบบการเรียนการสอนจากเนื้อหา (Content) ดังนั้นหากต้องการนำหลักการไปประยุกต์ใช้ออกแบบการเรียนการสอนจึงจำเป็นต้องทำความเข้าใจ User ที่มาใช้ Product หรือ Service ในที่ นี้ก็คือจะเป็นการทำความเข้าใจผู้เรียนจากการเก็บข้อมูลเชิงปริมาณผ่านการสังเกต (Observe) หรือสอบถาม และเพื่อให้ได้ข้อมูลที่แท้จริงจะต้องปราศจากอคติหรือไม่ใช้ประสบการณ์ตัวเองเข้าไปแปรผลข้อมูล เช่น เก็บข้อมูลว่าผู้เรียนคือใคร ความคาดหวังต่อการเรียนคืออะไร อะไรคือ Pain Points ของผู้เรียน เป็นต้น

วิธีการที่นิยมใช้ได้แก่ สังเกต, ทำแบบสอบถาม, พูด-คุย (interview) ซึ่งสามารถประยุกต์ใช้เทคนิคการให้คำปรึกษา (Counselling) ในกระบวนการนี้ได้เช่นกัน อ่านบทความที่เกี่ยวข้องได้ที่ https://www.facebook.com/media/set/?set=a.3333400226739134&type=3

Define [กำหนดปัญหาให้ชัดเจน]

การนำข้อมูลที่ได้จากขั้น Empathize มาวิเคราะห์ แยกย่อย แจกแจงรายละเอียด เพื่อให้ชัดเจนเพียงพอที่จะสามารถสร้างชิ้นงานหรือวิธีการแก้ปัญหานั้น โดยมีเทคนิคในการวิเคราะห์ ดังนี้

ควรมีการกำหนดบริบทของขอบเขตปัญหาให้ชัดเจน เช่น ปัญหาจากการเรียน Face to Face หรือ ปัญหาจากการเรียน Online เพราะจะทำให้การวิเคราะห์ถึงปัญหา แนวทางแก้ไขแตกต่างกันออกไปได้
การตั้งคำถามต่อปัญหาหรือข้อมูลจะช่วยเป็นแนวทางวิเคราะห์ประเด็นปัญหา จัดกลุ่มข้อมูลได้
ควรมีการแยกย่อยคำใหญ่หรือคำที่มีขอบเขตกว้าง (Universal) ให้มีขอบเขตแคบลง (Local) หรือมีขอบเขตชัดเจน จำเพาะให้มากขึ้น (คลี่คำใหญ่) เพื่อค้นหา Pain Point ที่แท้จริงของปัญหานั้น

หลังจากที่ทำการวิเคราะห์ข้อมูลแล้วสุดท้ายจึงทำการเลือก หรือกำหนดปัญหา เพื่อเป็นโจทย์ในการแก้ไข

Ideate [ระดมความคิด]

เป็นการกำหนดแนวทางแก้ไขปัญหาให้มีความชัดเจนและเป็นแนวคิดที่ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อผู้คนหมู่มาก หลังจากการวิเคราะห์ข้อมูลและกำหนดปัญหาแล้วเสร็จ เช่น ลดการทำรายงาน โดยการใช้ Podcast แทน เป็นต้น

สามารถใช้เทคนิคระดมสมองได้ (Brainstorming) เพื่อให้ได้แนวคิดที่หลากหลาย
ในกรณีที่มีหลายแนวคิด จำเป็นต้องมีการจัดลำดับ คัดเลือกแนวคิดที่ดีที่สุดไปทำเป็น Prototype

Prototype [การพัฒนาต้นแบบ]

สำหรับการเรียนการสอน Prototype อาจจะไม่จำเป็นต้องออกมาเป็นชิ้นงานเสมอไป อาจจะเป็นกระบวนการสอน หรือวิธีการเทคนิคการสอนได้เช่นกัน ทั้งนี้จุดหมายสำคัญของ Prototype จะต้องสามารถแก้ปัญหา Pain Point ได้

นอกจากนี้ Prototype ด้านการสอนจะต้องตอบ หรือสามารถบรรลุ Learning Outcome (LO) ด้วยเช่นกัน
ในขั้น Prototype กรณีที่เป็นวิธีการหรือกระบวนการนั้นจะต้องมีการกำหนดรายละเอียดในการจัดทำอย่างละเอียด หรือจัดทำจนเป็น Mock up class ได้
ควรคำนึงถึงการเก็บข้อมูลที่ได้จากการใช้งานเพื่อนำมาปรับปรุงด้วย

Test [ทดสอบ]

จะเป็นขั้นตอนเก็บข้อมูลจากการนำ Prototype ไปใช้ หรือลอง Mockup การสอนเพื่อนำมาปรับปรุงกระบวนการที่ออกแบบ หรือเทคนิควิธีที่ได้คิดค้นนั้นให้สมบูรณ์มากยิ่งขึ้นก่อนขยายผลใช้งานต่อไป

สาระจากกิจกรรม Design Thinking for Hybrid Teaching Methodologies
โดย อ.วรงค์ ถาวระ อาจารย์ผู้เชี่ยวชาญและนักวิชาการอิสระ
ในวันวันอังคารที่ 21 ธันวาคม 2564 เวลา 9.00 น. ถึง 16.00 น. ผ่าน Application ZOOM